Cyn clo
Mae John yn 81, a chafodd ddiagnosis ffurfiol o ddementia cymysg (Alzheimer’s a Vascular) tua 6 mlynedd yn ôl. Hyd at 2019 fe wnaethon ni lwyddo’n dda ac roeddwn i’n gallu ei adael am gyfnodau yn ystod y dydd. Roeddwn yn dal i weithio fel caplan gwirfoddol yn Hosbis Sant Cyndeyrn ac roeddwn hefyd yn eistedd fel aelod lleyg ar Dribiwnlys Adolygu Iechyd Meddwl Cymru.
Fel cwpl roeddem yn dal i allu mwynhau gwibdeithiau rheolaidd ac roeddem yn mynychu’r eglwys (Eglwys Gadeiriol St Asaph) bob dydd Sul. Roeddem hefyd yn gallu cwrdd â’n tri mab a’u teuluoedd (mae gennym saith o wyrion) Mae un yn byw’n Hoylake, un ym Mryste ac un yn Sussex.
Dirywiodd ei gyflwr yn ystod y flwyddyn ac nid oeddwn yn gallu gadael cartref ar ei ben ei hun mwyach. Fe ddangosodd hefyd arwyddion o ddryswch a phryder ac yn ystod y cyfnodau hyn byddai eisiau “mynd adref” a oedd yn golygu dal trên i Lundain iddo. Roedd yr amseroedd hyn yn arbennig o anodd eu rheoli. Byddai’n mynd ei hun i fyny’r dreif. Byddwn yn dilyn o bellter synhwyrol i sicrhau ei ddiogelwch.
Cefais asesiad gofalwr a chanfuwyd fy mod yn gymwys i gael taliadau uniongyrchol. Roedd hyn yn fendigedig. Llwyddais i recriwtio dau ofalwr rhyfeddol fel fy mod yn gallu parhau â fy mywyd gan wybod bod John yn ddiogel ac yn hapus yn eu dwylo galluog. Dirywiodd ei gyflwr ymhellach i’r pwynt lle roedd yn dod yn hynod bryderus a chynhyrfus. Dyrannwyd gweithiwr cymdeithasol imi a gynghorodd y byddai gennyf hawl i ofal seibiant preswyl rheolaidd i John.
Cynghorwyd adolygiad gyda’r ymgynghorydd a gwnaed apwyntiad yn briodol.
Cyfnod clo
Ond yna aethon ni i mewn i’r cyfnod clo! Er na allem fynychu’n bersonol ar gyfer yr apwyntiad gyda’r ymgynghorydd gwnaed apwyntiad ffôn. Roeddwn i’n teimlo ei fod wir wedi gwrando ar fy mhryderon. Cynghorodd gynnydd yn ei feddyginiaeth ac yn dilyn hynny cefais alwadau rheolaidd gan y nyrs yn y clinig cof. Roedd y gweithiwr cymdeithasol hefyd yn ffonio’n rheolaidd. Wwrth gwrs nid oedd y gofalwyr a oedd wedi bod yn gofalu am John yn gallu mynychu mwyach. Ac nid oedd mynediad i ofal seibiant preswyl. Yn ffodus rydym yn byw mewn hen Neuadd fendigedig sydd wedi’i rhannu’n fflatiau ac wedi’i lleoli mewn llecyn bendigedig yn edrych i lawr y dyffryn gyda Moel Famau yn y pellter. Dim ond chwech ohonom sy’n byw yma yn barhaol ac fe’n cefnogwyd yn dda gan ein cymdogion. Roeddem bob amser wedi bod yn gerddwyr brwd ac roedd John yn dal i allu llwyddo i gerdded ar y fflat am oddeutu ¾ milltir o amgylch y bloc bob dydd. Nid oedd ganddo unrhyw gysyniad o beth oedd pwrpas y pandemig na pham na allai fentro ymhellach i weld ein teulu (pob un ohonynt yn byw yn Lloegr).
Ni es i i siopa ac am y 7 wythnos gyntaf, rhaid oed dibynnu ar ffrind i siopa i mi gan ei bod wedi cymryd 7 wythnos i mi allu cael slot ar-lein. Roedd hynny ynddo’i hun yn rhwystredig, ond roeddwn i’n teimlo na allwn i ymdopi â’r straen o adael John yn y car wrth siopa. A thrwy beidio â mynd allan i’r siopau ac ati, gwaethygwyd y teimlad o unigedd. Mae unigrwydd / unigedd yn beth rhyfedd oherwydd hyd yn oed mewn ystafell orlawn gallwch chi gael y fath deimladau.
Roeddwn i wedi bod yn ymwneud â chymdeithas Alzheimer’s a hefyd gyda TIDE (Gyda’n Gilydd mewn Dementia Bob Dydd) cyn cloi i lawr ac felly parheais i gymryd rhan trwy ZOOM. Roedd y cyfarfodydd hyn, ac maent yn dal i fod mor ddefnyddiol o ran cefnogaeth a chyngor yn ogystal â bod yn bleserus yn gymdeithasol. Roeddem hefyd yn gallu gwylio’r gwasanaethau dydd Sul o’r eglwys gadeiriol trwy Zoom, a chefais effaith arbennig o dawelu i John.
Roedd John i fod i gael llawdriniaeth ar ei lygaid cyn cyfnod clo, ac yn ffodus roedd modd gwneud hyn yn Abergele. Roedd hefyd angen triniaeth ddeintyddol ac unwaith eto roedd hyn yn bosibl. Yn y ddau achos roedd y gofal a’r gefnogaeth yn yr ysbyty a llawfeddygaeth ddeintyddol yn rhagorol.
Wrth i’r wythnosau a’r misoedd fynd heibio roeddwn yn ddiolchgar yn dragwyddol am allu treulio amser yn yr ardd yn y tywydd gogoneddus y cawsom ein bendithio â nhw. Ac er bod gennym ein cymdogion roeddwn i’n teimlo’n ynysig ar brydiau. Roedd ein tri mab yn ffonio’n rheolaidd, un ohonyn nhw’n ffonio’n ddyddiol. Ond roedd yn eithaf emosiynol draenio ceisio aros yn bositif pan y tu mewn rydw i’n galaru am y person sydd wedi bod yn ŵr i ac yn gryfder ers 54 mlynedd.
Ym mis Gorffennaf ailagorodd Safe Hands, cyfleuster gofal dydd annibynnol bach yn Nhrefnant ac roedd John yn gallu mynychu. Ymgartrefodd yn dda a mynychodd ddwywaith yr wythnos. Roedd hyn yn fendigedig i’r ddau ohonom, ac roeddwn i’n gallu mynd allan am dro hirach, sef fy ffordd i o ymlacio ac ail-fywiogi. Wrth lwc, mae’r cyfleuster wedi aros ar agor byth ers hynny. Mae John bellach yn mynychu 3 gwaith yr wythnos.
Yna, debyniais alwad gan Hosbis St Kentigern yn cynnig seibiant wythnos i mi! Mae gan yr hosbis Nyrs Admiral yn gweithio gyda nhw a hefyd gwely seibiant i gleifion dementia. Oherwydd clo, nid oeddent wedi gallu cychwyn y gwasanaeth newydd hwn ac roedd angen mochyn cwta arnynt i’w dreialu! Derbyniodd John y gofal mwyaf rhagorol tra roedd yno a threuliais wythnos gyda fy mab a theulu ieuengaf ym Mryste. R’on I wrth fy modd! Deuthum adref wedi ymlacio a gorffwyso’n llwyr.
Roedd y Nadolig wrth gwrs yn siom fawr i filoedd ac nid oeddem yn ddim gwahanol gan na allem ei wario gyda’r teulu fel y cynlluniwyd. Ac roedd yn ymddangos bod y gaeaf yn llusgo ymlaen i wneud i’r cloi hwn ymddangos yn llawer anoddach na’r cyntaf pan gawsom dywydd godidog yn yr haf
Dod allan o’r cyfnod clo
Mae wedi bod yn hyfryd cael ychydig mwy o ryddid cyn belled â gallu mynd ymhellach i ffwrdd am dro a chwrdd â ffrindiau y tu allan. Ond cyn belled ag y mae John yn y cwestiwn, does dim wedi newid. Dwi dal ddim yn mynd ag e o unrhyw le lle mae’n debygol y bydd gormod o bobl gan nad oes ganddo syniad eto am bellhau cymdeithasol. Nid ydym yn mynychu’r eglwys o hyd gan nad wyf eisiau bod yn y sefyllfa pan fydd yn rhaid imi ddal i ddweud wrtho beth y gall ac na all ei wneud o ran y rheoliadau Covid sydd ar waith.
Mae John yn cynhyrfu mwy eto’n ddiweddar ac unwaith eto llwyddais i gael ymgynghoriad ffôn hynod ddefnyddiol gyda’r ymgynghorydd a argymhellodd y dylid defnyddio meddyginiaeth arall yn ôl fy disgresiwn, a hyd yn hyn mae’n golew!
Mae trefn a gosodiadau grym y flwyddyn ddiwethaf wedi bod yn dda i John mewn sawl ffordd, ond, mae’n golygu y bydd angen cyflwyno unrhyw newidiadau i hynny yn araf ac yn ofalus o hyn allan.
Sue Last, Mai 2021